Last modified: August 20, 2018

This article is written in: 🇵🇱

Funkcje Lambda

Funkcje lambda, wprowadzone w standardzie C++11, stanowią jedno z najbardziej przełomowych rozszerzeń języka, umożliwiając tworzenie funkcji anonimowych bezpośrednio w miejscu ich użycia. Pozwalają one na definiowanie funkcji w sposób zwięzły i elastyczny, co znacząco ułatwia programowanie funkcyjne w C++. W niniejszym opracowaniu przedstawimy szczegółowy opis funkcji lambda, ich składni, mechanizmów przechwytywania zmiennych oraz zastosowań w praktyce, z naciskiem na precyzję i formalizm matematyczny.

Składnia funkcji lambda

Ogólna postać funkcji lambda w C++ jest następująca:

[przechwycenie](parametry) -> typ_zwracany {
    // ciało funkcji
}

Elementy składni:

• Przechwycenie ([przechwycenie]) określa, które zmienne z zakresu otaczającego (en. enclosing scope) są dostępne wewnątrz lambdy oraz w jaki sposób są przechwytywane.
• Lista parametrów ((parametry)) funkcji, analogicznie jak w zwykłych funkcjach.
• Specyfikator typu zwracanego (-> typ_zwracany) opcjonalnie określa typ zwracany przez funkcję. Jeśli jest pominięty, kompilator próbuje go wywnioskować na podstawie return w ciele funkcji.
• Ciało funkcji ({ ... }) to blok kodu wykonywany przy wywołaniu lambdy.

Przykład prostej lambdy dodającej dwie liczby:

auto suma = [](int a, int b) -> int {
    return a + b;
};

Mechanizm przechwytywania zmiennych (Domknięcie)

Funkcje lambda w C++ posiadają zdolność do tworzenia domknięć (en. closures), co oznacza, że mogą przechwytywać i wykorzystywać zmienne z zakresu, w którym zostały zdefiniowane. Sposób przechwytywania zmiennych określa się w nawiasach kwadratowych [].

Sposoby przechwytywania:

• [] — brak przechwytywania. Lambda nie ma dostępu do żadnych zmiennych spoza swojego zakresu.
• [=] — przechwytywanie wszystkich dostępnych zmiennych przez wartość. Zmienne są kopiowane do wnętrza lambdy.
• [&] — przechwytywanie wszystkich dostępnych zmiennych przez referencję. Lambda operuje na oryginalnych zmiennych.
• [this] — przechwytywanie wskaźnika this, umożliwiające dostęp do członków klasy.
• [x, &y] — selektywne przechwytywanie: x przez wartość, y przez referencję.

Uwaga: Przechwytywane zmienne są traktowane jako prywatne składowe anonimowej klasy generowanej przez kompilator dla lambdy.

Typy funkcji lambda

Każda funkcja lambda jest obiektem funkcyjnym o unikalnym typie anonimowym, generowanym przez kompilator. Aby przechowywać lambdy o nieznanym z góry typie, można użyć:

• auto — do automatycznego wywnioskowania typu.
• std::function — do przechowywania lambd o określonej sygnaturze, kosztem narzutu związanego z dynamicznym wywołaniem.

Przykład użycia std::function:

std::function<int(int, int)=""> dodaj = [](int a, int b) {
    return a + b;
};

Klauzula mutable

Domyślnie lambdy przechwytujące zmienne przez wartość nie pozwalają na modyfikację tych zmiennych wewnątrz swojego ciała (są one traktowane jako const). Aby umożliwić modyfikację przechwyconych przez wartość zmiennych, należy użyć klauzuli mutable:

int licznik = 0;
auto inkrementuj = [licznik]() mutable {
    licznik++;
    return licznik;
};

W powyższym przykładzie licznik jest lokalną kopią zmiennej przechwyconej przez wartość, którą możemy modyfikować wewnątrz lambdy.

Przykłady praktyczne

Przechwytywanie zmiennych

Rozważmy zmienne a i b w zewnętrznym zakresie:

int a = 5;
int b = 10;

auto suma = [=]() {
    return a + b;
};

auto mnoznik = [&]() {
    a *= 2;
    b *= 2;
};

• W lambdzie suma zmienne a i b są przechwycone przez wartość. Modyfikacje a i b wewnątrz lambdy nie wpłyną na oryginalne zmienne.
• W lambdzie mnoznik zmienne są przechwycone przez referencję. Modyfikacje wewnątrz lambdy wpływają na oryginalne zmienne.

Użycie z algorytmami STL

Funkcje lambda są szczególnie użyteczne w połączeniu z algorytmami biblioteki standardowej.

Przykład sortowania z własnym kryterium:

std::vector<int> liczby = {3, 1, 4, 1, 5, 9, 2, 6};
std::sort(liczby.begin(), liczby.end(), [](int a, int b) {
    return a > b;  // Sortowanie malejące
});

Przykład filtrowania elementów:

std::vector<int> liczby = {1, 2, 3, 4, 5};
auto it = std::find_if(liczby.begin(), liczby.end(), [](int n) {
    return n % 2 == 0;  // Szukanie pierwszej liczby parzystej
});

Teoretyczne podstawy funkcji lambda

Funkcje lambda w C++ są inspirowane rachunkiem lambda, formalnym systemem logicznym opracowanym przez Alonzo Churcha w latach 30. XX wieku. Rachunek lambda jest podstawą matematycznej teorii funkcji i stanowi fundament dla języków funkcyjnych.

W kontekście C++, funkcje lambda umożliwiają traktowanie funkcji jako obiektów pierwszej klasy, co oznacza, że mogą być przekazywane jako argumenty, zwracane z funkcji oraz przechowywane w zmiennych.

Mechanizm działania lambd w C++

Podczas kompilacji lambdy są przekształcane na obiekty funkcyjne (funktory). Kompilator generuje anonimową klasę z przeciążonym operatorem wywołania funkcyjnego operator(). Przechwycone zmienne stają się prywatnymi składowymi tej klasy.

Przykład lambdy i jej odpowiednika jako funktor:

Lambda:

auto suma = [x](int y) {
    return x + y;
};

Odpowiednik jako klasa:

class AnonimowaLambda {
private:
    int x;
public:
    AnonimowaLambda(int x) : x(x) {}
    int operator()(int y) const {
        return x + y;
    }
};

AnonimowaLambda suma(x);

Zaawansowane zastosowania

Generatory funkcji

Funkcje lambda mogą być zwracane z funkcji, co pozwala na tworzenie fabryk funkcji:

auto stworz_mnoznik(int mnoznik) {
    return [mnoznik](int x) {
        return x * mnoznik;
    };
}

auto podwajaj = stworz_mnoznik(2);
std::cout << podwajaj(5);  // Wyświetli 10

Rekursja w lambdach

Ze względu na anonimowość, lambdy nie posiadają nazwy, co utrudnia implementację rekurencji. Można to obejść, używając wskaźnika na samą lambdę:

std::function<int(int)> silnia = [](int n) {
    return n <= 1 ? 1 : n * silnia(n - 1);
};

Lub poprzez przekazanie samej siebie jako argumentu:

auto silnia = [](auto self, int n) -> int {
    return n <= 1 ? 1 : n * self(self, n - 1);
};

std::cout << silnia(silnia, 5);  // Wyświetli 120

Wydajność i optymalizacja

Funkcje lambda w C++ są zazwyczaj kompilowane do wydajnego kodu maszynowego, porównywalnego z kodem napisanym za pomocą tradycyjnych funkcji czy funktorów. Jednakże nadmierne użycie std::function może wprowadzać narzut związany z dynamicznym wywołaniem funkcji.

Aby zapewnić maksymalną wydajność:

• Unikaj używania std::function, jeśli nie jest to konieczne.
• Przechwytuj zmienne przez referencję, jeśli kopiowanie jest kosztowne.
• Używaj constexpr lambd, gdy jest to możliwe (od C++17).

Nowości w nowszych standardach C++

Standard C++ jest dynamicznie rozwijany, a każda nowa wersja wprowadza istotne ulepszenia, które zwiększają możliwości języka, poprawiają wydajność oraz ułatwiają programowanie. W tej sekcji omówimy kluczowe nowości związane z lambdami oraz innymi funkcjami wprowadzonymi w standardach C++14, C++17 i C++20.

C++14: Generowane typy zwracane

W C++14 wprowadzono możliwość pominięcia specyfikatora typu zwracanego w lambdach, co pozwala na bardziej zwięzły i czytelny kod, szczególnie w przypadku złożonych wyrażeń.

Przykład:

#include <iostream>
#include <vector>
#include <algorithm>

int main() {
    std::vector<int> liczby = {1, 2, 3, 4, 5};

    // Lambda bez określonego typu zwracanego
    auto suma = [](auto a, auto b) {
        return a + b;
    };

    int wynik = suma(10, 20);
    std::cout << "Suma: " << wynik << std::endl; // Wyświetli 30

    return 0;
}

Zalety:

• Skrócony zapis lambd sprawia, że kod jest bardziej przejrzysty.
• Automatyczne dedukowanie typu zwracanego pozwala na użycie lambd z różnymi typami danych bez konieczności ręcznego określania typu.

C++17: Domyślne szablony zmiennych w lambdach

C++17 wprowadził możliwość definiowania lambd z parametrami szablonowymi, co pozwala na większą elastyczność i ponowne używanie lambd w różnych kontekstach typów.

Przykład:

#include <iostream>
#include <vector>
#include <algorithm>

int main() {
    // Lambda z parametrami szablonowymi
    auto suma = []<typename t="">(T a, T b) {
        return a + b;
    };

    std::cout << "Suma int: " << suma(10, 20) << std::endl;       // Wyświetli 30
    std::cout << "Suma double: " << suma(10.5, 20.3) << std::endl; // Wyświetli 30.8

    return 0;
}

Zalety:

• Lambdy mogą działać z różnymi typami danych bez potrzeby definiowania osobnych lambd dla każdego typu.
• Możliwość stosowania lambd w różnych kontekstach typów zwiększa reużywalność kodu.

C++20: Lambdy odświeżone (constexpr lambdas)

C++20 wprowadza lambdy oznaczone jako constexpr, co umożliwia ich użycie w kontekstach wymagających stałych wyrażeń, takich jak static_assert czy inicjalizatory stałych zmiennych.

Przykład:

#include <iostream>
#include <array>

int main() {
    // Lambda constexpr
    constexpr auto kwadrat = [](int x) constexpr {
        return x * x;
    };

    static_assert(kwadrat(5) == 25, "Kwadrat 5 powinien być 25");

    constexpr std::array<int, 3=""> tablica = { kwadrat(2), kwadrat(3), kwadrat(4) };
    
    for (const auto& val : tablica) {
        std::cout << val << " "; // Wyświetli 4 9 16
    }
    
    return 0;
}

Zalety:

• Stałe wyrażenia mogą być przetwarzane podczas kompilacji, co prowadzi do optymalizacji czasu wykonania.
• Możliwość sprawdzania poprawności wyrażeń w czasie kompilacji za pomocą static_assert.